تئوری (Theory) به معنای یک مجموعه از اصول، قوانین، فرضیات و توضیحات است که برای توضیح یک پدیده، رویداد یا واقعیت به کار می‌رود. این واژه در بسیاری از زمینه‌های علمی، اجتماعی و فرهنگی به کار می‌رود. تلفظ آن به صورت /ˈθiːəri/ است.
کاربردها و نقش‌های تئوری در علوم مختلف بسیار گسترده است. در علوم طبیعی، تئوری‌ها برای توضیح پدیده‌هایی مانند گرانش، الکتریسیته، ترمودینامیک و… به کار می‌روند. در علوم اجتماعی، تئوری‌ها برای توضیح رفتار انسانی، ساختار اجتماعی و… به کار می‌روند. همچنین، در فرهنگ و هنر، تئوری‌ها برای توضیح و تحلیل آثار هنری و فرهنگی به کار می‌روند.
مترادف‌های تئوری عبارتند از: نظریه، فرضیه، مفهوم، اصل، قانون، مدل و…
متضادهای تئوری عبارتند از: واقعیت، حقیقت، تجربه و…
تاریخچه و ریشه شناسی کاربرد تئوری در علوم به دوران باستان بازمی‌گردد. اما به عنوان یک مفهوم علمی، تئوری در دوران رنسانس و با ظهور علم تجربی به کار گرفته شد. در این دوره، علمایی مانند فرانسیس بیکون، گالیلئو گالیله و ایزاک نیوتن با توسعه تئوری‌هایی در زمینه‌های مختلف، به پیشرفت علمی بسیاری دست یافتند.
اولین مورد استفاده از واژه تئوری در معنای علمی آن، به دوران رنسانس بازمی‌گردد. در این دوره، تئوری به معنای یک مجموعه از اصول و قوانین برای توضیح یک پدیده به کار گرفته شد. به عنوان مثال، تئوری گرانش نیوتن برای توضیح حرکت سیارات در سامانه شمسی به کار می‌رود.
در گرامر، تئوری به معنای یک مجموعه از قواعد و الگوهای زبانی است که برای توضیح ساختار زبان به کار می‌رود. به عنوان مثال، تئوری نحو در زبان فارسی برای توضیح ساختار جملات به کار می‌رود.
