پروتکل (Protocol) یکی از مفاهیم کلیدی در علوم کامپیوتر و شبکه‌های کامپیوتری است که به طور کلی به معنای مجموعه‌ای از قواعد و مقررات است که برای انجام یک فرآیند یا ارتباط بین دو دستگاه یا برنامه کاربردی استفاده می‌شود. پروتکل‌ها به عنوان یک زبان مشترک بین دستگاه‌ها و برنامه‌های کاربردی عمل می‌کنند و به آن‌ها کمک می‌کنند تا با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و اطلاعات را به صورت مشترکی تبادل کنند.
تلفظ آنلاین کلمه پروتکل به صورت /پروتکل/ است.
از کاربردهای پروتکل‌ها می‌توان به مواردی مانند ارتباطات شبکه، ارتباطات اینترنت، ارتباطات بین برنامه‌های کاربردی، ارتباطات بین دستگاه‌های مختلف و … اشاره کرد. پروتکل‌ها در شبکه‌های کامپیوتری بسیار مهم هستند و بدون آن‌ها، ارتباط بین دستگاه‌ها و برنامه‌های کاربردی به سادگی برقرار نمی‌شود.
مترادف‌های کلمه پروتکل عبارت‌اند از: قرارداد، پروتکل شبکه، قوانین ارتباطی، قواعد ارتباطی و …
متضادهای کلمه پروتکل عبارت‌اند از: آزاد، بدون قواعد، بدون محدودیت و …
ریشه شناسی کلمه پروتکل به زبان انگلیسی از واژه protocol گرفته شده است که در اصل به معنای “رسم و قواعد رفتاری” است. این واژه در دنیای شبکه‌های کامپیوتری و ارتباطات، به معنای مجموعه‌ای از قواعد و روش‌های ارتباطی بین دستگاه‌ها و برنامه‌های کاربردی به کار می‌رود.
اولین مورد استفاده از پروتکل‌ها در دنیای کامپیوتر، در دهه ۱۹۷۰ میلادی بود که با ایجاد شبکه‌های کامپیوتری، نیاز به یک زبان مشترک برای ارتباط بین دستگاه‌ها و برنامه‌های کاربردی احساس شد. از آن زمان به بعد، پروتکل‌ها به عنوان یکی از مهمترین مفاهیم در علوم کامپیوتر و شبکه‌های کامپیوتری شناخته شدند.
برای مثال، یکی از پروتکل‌های معروف در دنیای شبکه‌های کامپیوتری، پروتکل اینترنت (Internet Protocol) است که برای ارتباط بین دستگاه‌ها در شبکه‌های اینترنت استفاده می‌شود. این پروتکل، مجموعه‌ای از قواعد و روش‌های ارتباطی است که به دستگاه‌ها کمک می‌کند تا به صورت مشترکی اطلاعات را در شبکه‌های اینترنت تبادل کنند.
